علی بن موسی بن جعفر(ع) معروف به امام رضا (تولد سال ۱۴۸ شهادت سال 203 قمری) هشتمین امام شیعه اثناعشری است. مشهورترین لقب او، رضا است. در حدیثی از امام جواد(ع) آمده است که لقب رضا از سوی خداوند به او داده شده است. او به عالم آل محمد (اهل علم و گنجینه معرفت) و امام رئوف (انسان با محبت) نیز شهرت دارد.
امام رضا(ع) در سال ۱۸۳ق، امامت را بر عهده گرفت و ۲۰ سال امام بود. دوره امامت امام رضا با خلافت هارون عباسی (۱۰ سال)، محمد امین (حدود ۵ سال) و مأمون عباسی (۵ سال) همزمان بود.
نسب امام رضا
نسب علی بن موسی با پنج واسطه به امام علی(ع) میرسد. پدرش موسی بن جعفر(ع)، امام هفتم شیعیان بود. کنیهاش، ابوالحسن و مشهورترین لقبش رضا است. در روایتی از امام جواد(ع) آمده است که این لقب از سوی خداوند به پدرش داده شده است؛ ولی طبق برخی منابع، مأمون لقب رضا را به او داد. صابر، صدیق، رضی و وفی از دیگر القاب اویند. در برخی روایات، او عالم آل محمد نامیده شده است. نقل شده است که امام کاظم(ع) به فرزندانش میگفت: «برادر شما علی بن موسی، عالم آل محمد است.» همچنین امام جواد(ع) در زیارت امام رضا(ع) او را امام رئوف خطاب کرده است. لقب امام رئوف در بین شیعیان شهرت بسیار دارد.
مادر
مادر امام رضا(ع) از اهالی نوبه است که با نامهای مختلفی از او یاد شده است. وقتی امام رضا(ع) را به دنیا آورد، او را طاهره نامیدند. شیخ صدوق گفته است که عدهای نام مادر امام رضا(ع) را سَکَن نوبیه روایت کردهاند. همچنین اروی، نجمه، سمانه، نیز نامیده شده است و کنیهاش ام البنین بوده است.
امامت
امام رضا(ع) پس از شهادت پدرش امام کاظم(ع) در سال ۱۸۳ق امامت را عهدهدار شد؛ مدت امامت او ۲۰ سال (۱۸۳-۲۰۳ق) بود که با خلافت هارون الرشید(۱۰ سال)، محمد امین (حدود ۵ سال)، مأمون (۵ سال) همزمان شد.
زندگی در ایران
امام هشتم تا پیش از سفر به خراسان، در مدینه زندگی میکرد. در سال ۲۰۰ یا ۲۰۱ق به دستور مأمون به مرو رفت و با تهدید و به اکراه ولایتعهدی او را پذیرفت.
پس از ورود امام رضا(ع) به خراسان، مأمون برای زیر سؤال بردن مقام و علم او، بحثهایی میان وی و بزرگان ادیان و مذاهب تشکیل داد که برخلاف میل مأمون، امام رضا به سبب دانش بالای خود در این مجموعه بحثها برتری یافت.
براساس نقل مشهور، امام رضا(ع)، آخر ماه صفر سال ۲۰۳ق در ۵۵ سالگی در طوس به دست مأمون به شهادت رسید و در بقعه هارونیه در روستای سناباد دفن شد. امروزه حرم امام رضا، در مشهد یکی از زیارتگاههای مسلمین است.
آثار هنری درباره امام رضا (ع)
درباره امام رضا(ع) آثار هنری متعددی اعم از شعر و رمان و فیلم و… تولید و منتشر شده است. در کتاب «مدایح رضوی در شعر فارسی»، قصیدههایی از ۷۲ شاعر فارسی زبان در مدح امام رضا(ع) گرد آورده شده است. مجموعه تلویزیونی «ولایت عشق» به کارگردانی مهدی فخیمزاده، یکی از مهمترین فیلمها درباره امام رضا(ع) است که در سال ۱۳۷۶شمسی ساخته شد. تابلوی «یا ضامن آهو» اثر محمود فرشچیان نیز درباره داستان ضمانت امام رضا(ع) برای یک آهو به تصویر کشیده شده است.
کتابهای متعددی نیز درباره امام رضا(ع) به زبانهای مختلف همچون فارسی، عربی، انگلیسی نگارش و منتشر شده است. در کتاب «کتابشناسی امام رضا(ع)» اثر سلمان حبیبی، بیش از هزار کتاب معرفی شده است. الحیاة السیاسیة للامام الرضا(ع) تألیف سید جعفر مرتضی عاملی، حیاة الامام علی بن موسی الرضا(ع): دراسة و تحلیل، اثر باقر شریف قرشی و دانشنامه امام رضا(ع) از جمله این کتابهاست.